İsrailli eski bir asker olan Avner Gvaryahu, Amerikan Foreign Affairs dergisinde yayımlanan Myth of Israel’s “Moral Army” başlıklı makalesinde İsrailli liderlerin rejimin ordusu için yaptığı “dünyanın en ahlaklı ordusu” söyleminin doğruluğunu sorguluyor.

Bu makalede, İsrail rejimi ordusunun sadece sivilleri hedef alması üzerinden ahlak anlayışı sorgulanıyor. İsrail ordusunun çok sık şekilde yaptığı ve Gazze savaşında gizleme gereği dahi duymadığı hırsızlık, yağma, cinsel saldırı, işkence, adam kaçırma ve keyfi olarak sivil öldürme gibi eylemlerine hiç değinilmiyor.  

***

Hamas’ın 7 Ekim’de gerçekleştirdiği vahşet o gün sona ermedi.  Gazze Şeridi’nde 130’dan fazla İsrailli esir durumda, sayısız kişi yas tutuyor ve benzer bir saldırı ihtimali her İsrailli ailenin geceleri uykusunu kaçırıyor. 

Militan grupları dağıtmak ve Hamas’ın yaptığı gibi gelecekteki saldırıları önlemek amacıyla Gazze’de devam eden askeri harekata rağmen, İsrailliler ya da komşuları için güvenlik garantisi yok. 

Çatışma görünürde net bir çözüm olmaksızın devam ediyor ve İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu artık Gazze Şeridi’nde kalıcı bir varlık sürdürme arzusunu dile getiriyor. ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin’in Şubat sonu itibariyle 25 bini aştığını bildirdiği Filistinli sivil kayıpların yüksek sayısı, 7 Ekim olayından sonra İsrail’e misilleme için tam yetki veren güçlü bir destekçi olan ABD Başkanı Joe Biden’ı bile Netanyahu’yu itidal göstermeye ve İsrail’in askeri eylemlerinin adil savaş ve uluslararası hukuk ilkelerine bağlı kalmasını sağlamaya teşvik etti.

İsrail, her askeri operasyonun orantılı olmasını ve gereksiz sivil can kaybına yol açmamasını garanti altına almak için karmaşık hedefleme protokolleri uygulayarak Gazze’deki sivil kayıpları azaltmak için azami çaba gösterdiğini iddia ediyor. 

Ekim ayında, Netanyahu, “Ordumuz,” diye tutturdu, “dünyanın en ahlaklı ordusudur.” Kasım ayında Filistinlilerin ölümüyle ilgili bir soru üzerine Netanyahu şöyle dedi: “Her sivil ölümü bir trajedidir. Ve böyle bir şey hiç yaşanmamalı çünkü siviller zarar görmesin diye elimizden gelen her şeyi yapıyoruz [...] Yapmaya çalıştığımız şey de bu: sivil kayıpları en aza indirmek.”

Gerçekte İsrail bunu yapmıyor. Gazze’de acımasız bir operasyon yürütüyor ve sivil ölümlerini azaltmak için askeri güçlerinin uyması beklenen protokollere sadece kısmen uyuyor. 

Ancak bu kurallar bile yetersizdir: Gazze’deki geçmiş operasyonlar incelendiğinde, İsrail’in sivil kayıpları etkili bir şekilde sınırlandırmayan hedef alma protokollerinin yetersizliği ortaya çıkıyor. Gazze’deki çatışmaların en son tırmanışında İsrail bu kısıtlamalara bile uymayarak ölçülemez bir yıkıma yol açmış ve çatışmaya bir çözüm bulunmasını daha da zorlaştırmıştır.

Savaşın sis perdesinin aralanması

Geçmiş savaşlar bugünün savaşlarının sis perdesini aralamaya yardımcı oluyor. İsrail’deki bir gazi örgütü olan Breaking the Silence, [Sessizliği Bozmak] Gazze’deki geçmiş askeri operasyonlara katılan askerlerin tanıklıklarını incelemek için yoğun zaman ve çaba harcadı. 

Bu operasyonlar 2008-2009, 2012, 2014 ve en son 2021 yıllarında gerçekleşmiştir. Bu olaylar boyunca İsrail, sivillere verilen zararı en aza indirmeye kararlı olduğunu ve istenmeyen kayıpları önlemek için adımlar attığını sürekli olarak savunmuştur. 

Bu tez, üç iddia üzerine kurulmuştur: İsrail’in siviller yerine meşru askeri hedeflere odaklandığı iddiası, İsrail’in sivil kayıpları en aza indirmek için doğru istihbarat kullandığı iddiası ve İsrail’in muharip olmayanlara verilen zararı sınırlamak için saldırıları hassas bir şekilde gerçekleştirdiği iddiası. Ancak, önceki çatışmalar üzerinde yapılan incelemeler bu iddiaların her biri hakkında şüpheci olmak için çok sayıda neden ortaya çıkardı.

İsrail’in önceki askeri harekâtlarında vurduğu tüm hedefler meşru askeri hedefler olarak sınıflandırılamaz. Silah depolama tesisleri, Hamas karargahları, Hamas operatörleri tarafından kullanılan tüneller ve roket fırlatma alanları gibi bazı hedefler gerçekten de meşru askeri hedefler olsa da, İsrail “militanların evleri” olarak adlandırdığı yerleri de hedef aldı. 

Bu evler çoğunlukla sivillere ait ev ve apartmanlardan oluşuyordu ve İsrail bu evlerde silahlı grupların, genellikle Hamas veya Filistin İslami Cihadı’nın üyelerinin yaşadığını iddia ediyordu. 

İsrail sıklıkla, içindeki tek bir dairenin militanlar tarafından kullanıldığını tespit ederek tüm binaları yıktı. Bu örneklerde saldırılar militanların kendilerine ya da militan olarak nitelendirilebilecek herhangi bir faaliyete yönelik değildi. 

Aslında, saldırılar sırasında militanların evlerinde bulunmamış olmaları muhtemeldir. Bununla birlikte, sadece bir militanın belirli bir yerde ikamet ettiği iddiası İsrail’in tüm bir binayı yıkmasını haklı çıkarmak için yeterli oldu.

2014 operasyonunun başlarında İsrailli insan hakları grubu B’Tselem, militanların evlerinin vurulmasının uluslararası insancıl hukukun ihlali olduğunu, zira bu evlerin askeri hedef değil sivillere ait olduğunu belirtti. Daha sonra bir İsrail ordu sözcüsü, militanların evlerinin aslında “Hamas karargahı” olduğunda ısrar etti – tıpkı 2021’de İsrail güçlerinin birkaç Hamas üyesinin evini bombaladığı ve Gazze’deki bir dizi yüksek kuleyi yıktığı gibi. 

İsrail’in istihbaratı güvenilir olmaktan uzak olduğunu kanıtladı. 

Ancak Breaking the Silence ile konuşan askerler, bunların aslında militan operasyonları için merkezler değil, sıradan konutlar olduğunu açıkladı.

İsrail’in çarpıtılmış hedef alma mantığı, tek bir daireye ulaşmak için bütün bir binayı yerle bir etmekle sonuçlanıyor ve bu süreçte çatışmayla hiçbir ilgisi olmayan düzinelerce sivili tehlikeye atıyor. Bu yanlış yöntemler hatalı bilgilerle daha da kötüleşiyor. İsrail’in istihbaratı güvenilir olmaktan uzak olduğunu kanıtladı. 

Büyük operasyonlar arasında İsrail istihbarat görevlileri Gazze Şeridi’ni inceliyor ve belirli bir yerin düşman hedefi olarak belirlenip belirlenemeyeceğini değerlendiriyor.

Muhtemel bir hedef bulduklarında, sivil nüfus yoğunluğuna, İsrail ordusunun kullanacağı özel silaha ve hedeflenen yapının türüne dayalı olarak bir saldırıda öldürülmesi beklenen sivillerin sayısına ilişkin hesaplamalar olan “tali hasar tahminleri “ni ortaya çıkarırlar.

İsrail güvenilirlik ve orantılılık değerlendirmeleri yapamaz.

Bu değerlendirmeler, çatışma sırasında İsrail ordu subayları tarafından yapılan ve hedefin askeri öneminin sivillere verilmesi beklenen zararla orantılı olup olmadığını belirleyen orantılılık değerlendirmesini bilgilendirir.

Bu yaklaşımla ilgili bir sorun, İsrailli subayların erişebildiği istihbaratın kısıtlı olmasıdır; çünkü sadece sınırlı bilgiye sahip olabilirler. Örneğin, İsrail ordusu bir bölgeyi mühimmat depolama tesisi olarak tanımlayabilir ama orada depolanan mühimmatın türü ya da miktarı hakkında detaylı bilgiye sahip olmayabilir. Örneğin 50 el bombasının stratejik önemi, İsrail’in kentsel alanlarını hedef alabilecek 50 roketinkinden önemli ölçüde farklıdır. 

Bu kadar sınırlı bilgi ile hedefin askeri önemi tam olarak belirlenemez ve dolayısıyla İsrail güvenilirlik ve orantılılık değerlendirmeleri yapamaz. Dahası, istihbarat hızla güncelliğini yitirebilir ve İsrailli subaylar bilgileri yeterince sık güncellemiyor.

Belirli bir yapının işlevi değişebileceği gibi çevresi de değişebilir. Yakınlarda yeni bir okul inşa edilebilir veya bir kamu tesisi yeniden kullanılabilir. Büyük ölçekli çatışmalar sırasında ve mevcut savaş sırasında daha da büyük ölçüde, İsrail tüm yerleşim bölgelerini tahliye etmeleri konusunda uyararak bu mahallelerdeki ve diğer mahallelerdeki nüfus yoğunluğunu ve günlük rutinleri büyük ölçüde değiştiriyor.

Bu koşullarda, önceden yapılan tali hasar tahminleri özellikle şüpheli hale gelir ve orantılılığı değerlendirmek için kullanılamaz.

2019 yılında, belirli bir hedefle ilgili istihbaratın doğrulanmaması, Gazze’nin merkezinde yer alan Deir el-Beleh’te al-Sawarkah ailesinden dokuz kişinin ölümüyle sonuçlandı.

İsrail ordusu istihbarat personeli, ailenin ikamet ettiği konutun Filistin İslami Cihad ile bağlantılı bir askeri tesis olduğuna inanıyordu. Haaretz’in haberine göre, ailenin yaşadığı bina potansiyel hedefler listesinde yer alıyordu; ancak İsrailli savunma yetkilileri Haaretz’e, binanın son bir yıl içinde ya da saldırıdan önce değerlendirilmediğini itiraf etti. 

Haaretz’e açıklama yapan bir istihbarat yetkilisi, genellikle mevcut bir hedefe odaklanan istihbarat faaliyetinin çok az olduğunu, yeni hedeflerin belirlenmesine ağırlık verildiğini söyledi.

İsrail ordusunun eski istihbarata güvenmesi nedeniyle sivil kayıplar ya da yaralanmalarla sonuçlanan olayların kesin sayısını tespit etmek zor. Bununla birlikte, saldırılara izin verilmesi için yetkililer üzerinde artan baskı şüphesiz Sawarkah ailesi üyelerinin trajik kaybıyla sonuçlanan çok sayıda benzer olaya yol açmıştır.

İstihbarat sağlam olsa bile, İsrail’in hava saldırılarının yürütülmesine ilişkin prosedürleri sivillerin güvenliğine öncelik vermiyor.

Önceki askeri harekatlarda, daha hızlı bir şekilde daha fazla saldırı gerçekleştirme zorunluluğu, İsrail ordusunun daha düşük rütbeli subaylara sivillere önemli ölçüde ikincil zarar verebilecek saldırıları onaylama yetkisi vermesine yol açtı.

Böylece ordu sivil kayıpların önlenmesine öncelik vermemiştir. Saldırıların sıklığı, yeni potansiyel hedefler üreten yeni bir yapay zeka sistemi tarafından da mümkün kılındı.

Hedefleri kitlesel olarak üretmek üzere tasarlanmış bir sistem, son aylarda Gazze’deki şaşırtıcı ölü sayılarının da gösterdiği gibi, kaçınılmaz olarak isabetlilikten ödün vermekte ve sivillere verilen zararı arttırmaktadır.

İsrail geçmişteki operasyonlarında sivil kayıpları azaltmak için bazı yollar denedi. “Çatı vurma” olarak bilinen ve bina sakinlerini daha şiddetli bir İsrail saldırısının yaklaştığı konusunda uyarmak için bir binanın çatısına küçük bir füze atılmasını içeren bir taktik kullandı.

İsrail ordusunun bu uyarı yöntemini, hedef binanın içindeyken kullanmayacağından emin olmak için, beklenen sivil ölümlerini meşru tali hasar olarak değerlendirecektir. İsrail ordusu çatı vurma yöntemini sadece yapının kendisini hedef almak istediğinde kullanır ve içerideki insanların tali hasar görmesine izin vermez.

Ancak çatı vurma yöntemini kullandığında bile sivilleri öldürmeye devam ediyor. İsrailli yetkililer genellikle belirli bir binada yaşayanların sayısı hakkında net bilgiye sahip değiller ve bunu her zaman aramaya da özen göstermiyorlar.

Bir asker, İsrail’in bina sakinlerinin tam yerini (telefonlarını takip ederek) doğrulayabilecek teknolojiye sahip olmasına rağmen, bunu çok nadiren yaptığını çünkü böyle bir prosedürün çok fazla zaman ve kaynak gerektireceğini ve hava saldırılarının hızını her zaman yavaşlatacağını açıkladı.

İsrail “yüksek değerli hedef” tanımını ve sivillere zarar vermeye hazır olma durumunu genişletti.

Uyarı saldırısına rağmen birçok insan binayı terk edemeyebilir ya da zamanında terk edemeyebilir – örneğin hasta ya da yaşlı iseler. İnsanlar zaman zaman uyarı füzesini saldırının kendisi sanmakta ya da yakınlarına düşen bir bomba olduğunu düşünmekte ve evlerini terk etmemektedir.

Mevcut savaşta İsrail, bu tür uyarılarla uğraşamayacak kadar zayıf olduğunu iddia ederek çatı vurma yöntemini önemli ölçüde azalttı. Çatı vurma yönteminin kullanımının azaltılması, İsrail ordusunun sivil kayıpları önleme konusunda geçmişe kıyasla daha az endişe duyduğunun bir itirafıdır.

Temel Neden

İsrail geçmişte Gazze’deki siviller ile militanlar arasında yeterince ayrım yapamamıştı; mevcut çatışmada İsrail’in daha da az ayırt edici olduğu görülüyor.

The New York Times’ın Aralık ayında yayınladığı bir rapora göre İsrail “yüksek değerli hedef” tanımını ve sivillere zarar vermeye hazır olma durumunu genişletti.

Bu durum, çatışmanın ilk ayında İsrail’in, patlama alanından 1.000 metre uzakta kayıplara neden olabilecek çok sayıda 2.000 poundluk bomba kullandığını ve Gazze’ye atılan İsrail mühimmatının neredeyse yarısının hassas olmayan “aptal” bombalar (güdümsüz bombalar) olduğunu belirten yakın tarihli bir CNN raporuyla uyumludur.

Bu şekilde bir kampanya yürütmek, İsrail’in Gazze’de askeri hedeflere ulaşmaktan ziyade intikam almaya odaklandığı iddialarına inandırıcılık kazandırmaktadır.

Gazze’de sivillerin sebepsiz yere öldürüldüğüne dair çok sayıda örnek yaşanmıştır ve savaş sonrasında İsrail hükümetinin masum hayatların kaybına yönelik kayıtsızlığına dair daha fazla vakanın ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir.

ABD, İsrail’e verdiği siyasi ve askeri desteği kullanarak, İsrail güçlerini operasyonları sırasında uluslararası hukuka uymaları ve sivil kayıpları azaltmak için gerçekten çaba sarf etmeleri konusunda etkileme imkanına sahiptir.

Yukarıda özetlenen yanlışlar için hızlı bir çözüm yoktur; çünkü hepsi aynı temel nedenin semptomlarıdır: İsrail’in “çatışmayı yönetmeye” mutlak öncelik vermesi ve ne kadar sivil -Filistinli ya da İsrailli- zarar görürse görsün gerçek bir çözümü ertelemesi.

Son 15 yıldır Gazze’de alışılagelmiş askeri harekatlara yol açan bu tutumdur ve İsrail hükümetinin görünürde net, ulaşılabilir bir hedef olmaksızın bu savaşı sürdürmesine izin veren de bu tutumdur.

İleriye dönük en gerçekçi yaklaşım, her bir tarafın insanlığını kabul etmek ve yalnızca askeri güce dayanmayan bir çözüm için çaba sarf etmektir.

Yapılması gereken ilk önemli eylem devam eden çatışmaya bir son vermektir. Hamas rehineleri serbest bırakmalı ve Gazze sakinlerine gerekli insani yardım ulaştırılmalıdır. Ancak o zaman bu felaket değişim için bir katalizör olabilir.

YDH